อีวาน ซูซานิน: ชีวิตนี้เพื่อแผ่นดินรัสเซีย

วีรบุรุษในประวัติศาสตร์รัสเซียไม่จำเป็นต้องเป็นกษัตริย์หรือชนชั้นสูงอย่างซาร์ปีเตอร์มหาราช หรือ เจ้าชายโพชาสกี้เท่านั้น สามัญชนคนทั่วไปก็สามารถเป็นวีรบุรุษที่ได้รับการยกย่องได้เช่นเดียวกัน

หนึ่งในนั้นคือ อีวาน ซูซานิน (Ivan Susanin, Ива́н Суса́нин) เขาเป็นชายชราชาวบ้านคนหนึ่งเท่านั้น 

ปูมหลัง

หลังจากที่ราชวงศ์รูริคสิ้นสุดลง รัสเซียเกิดสงครามกลางเมืองครั้งใหญ่ รัสเซียแตกออกเป็นหลายฝักหลายฝ่าย และต่อสู้แย่งชิงอำนาจกันเอง มิหนำซ้ำกองทัพชาวโปลยังบุกเข้ามาถึงมอสโกและตีกองทัพรัสเซียแตกกระจัดกระจาย ถึงแม้กองกำลังอาสาจะเอาชนะกองทัพโปลได้ที่มอสโก แต่แผ่นดินรัสเซียก็ยังวุ่นวาย เพราะยังไม่มีซาร์ขึ้นปกครองแผ่นดินอย่างเป็นทางการ กองกำลังชาวโปลส่วนอื่นยังคงตั้งมั่นอยู่ในดินแดนรัสเซีย

ในปี ค.ศ.1613 สภาเซมสกี้ โซบอร์ ได้เลือกมิคาอิล โรมานอฟ ที่มีอายุเพียง 17 ปีขึ้นเป็นซาร์แห่งรัสเซีย มิคาอิลเป็นญาติห่างๆ ของซาร์แห่งรัสเซีย กล่าวคือปู่ของเขาเป็นพี่ชายของซารินาอนาสตาเซีย พระมเหสีของซาร์อีวานผู้เลวร้าย แต่เมื่อเขาได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นซาร์นั้น มิคาอิลอยู่ที่หมู่บ้านห่างไกลชื่อ หมู่บ้านดอมนิโน ซึ่งเป็นหมู่บ้านที่มารดาของเขาเป็นเจ้าของที่ดิน

การสถาปนาซาร์พระองค์ใหม่ทำให้กองทัพโปลจำนวนหนึ่งยังอยู่ในรัสเซียต้องการจับมิคาอิลมาฆ่าเสีย และนำบัลลังก์มอบให้กับกษัตริย์โปแลนด์ กองทัพโปลกองหนึ่งสืบเสาะได้ว่ามิคาอิลอยู่ที่ดอมมิโน พวกเขาจึงเร่งยกทัพมาเพื่อสังหารเขาเพื่อกำจัดเสี้ยนหนามของกษัตริย์แห่งโปแลนด์ให้ราบคาบไป

ผู้เฒ่าในป่าลึก

แต่ทว่าการเดินทัพในดินแดนรัสเซียไม่ใช่เรื่องง่ายเพราะมีป่าสูงมากมาย และอากาศก็หนาวเหน็บ กองทัพโปลเกิดสับสนว่าหมู่บ้านดอมนิโนอยู่ที่ใด พวกเขาจึงถามเหล่าผู้เฒ่าที่ตัดไม้อยู่ คนหนึ่ง ผู้เฒ่าคนนี้คืออีวาน ซูซานินนั่นเอง 

ซูซานินเสนอว่าเขาอาสานำพวกโปลไปสู่วิหารอิปาติเยฟ (ใกล้กับดอมนิโน) ที่มิคาอิลพำนักอยู่ผ่านทาง “เส้นทางลัด” พวกทหารโปลก็ตอบรับแต่โดยดี ซูซานินเองก็ท่าทางไม่มีพิษมีภัย พวกเขาจึงไม่ระแวงสงสัยอันใด

หลังจากนั้นซูซานินจึงนำพวกโปลเข้าไปตาม “เส้นทางลัด” ที่ว่า เส้นทางนี้จริงๆ แล้วเป็นกับดัก ซูซานินได้ทำการลวงพวกโปลเข้ามาในป่าลึก ป่านี้ลึกเสียจนไม่มีใครพบเห็นกองทหารโปลกองนี้อีกเลย เชื่อกันว่าพวกเขาหาทางออกไม่ได้ สุดท้ายพวกเขาจึงตายหมดเพราะอากาศที่หนาวจัดของรัสเซีย

ส่วนซูซานินก็ไม่มีใครพบเห็นอีกเลยเช่นเดียวกัน พงศาวดารและตำนานอธิบายไว้ว่า เมื่อพวกทหารโปลรู้ว่าพวกเขาทั้งหมดโดนซูซานินหลอก ซูซานินจึงถูกทรมานอย่างรุนแรงเพื่อให้บอกที่อยู่ของมิคาอิล แต่เขาไม่ยอมปริปากบอกแม้แต่สักคำเดียวแม้ว่าเขาจะเจ็บปวดสักเพียงใด จนท้ายที่สุดเขาจึงถูกสังหาร

ก่อนที่ซูซานินจะเข้าป่าไปพร้อมกับกองทหารโปล เขาได้ส่งบุตรเขยของเขาไปเตือนมิคาอิลที่วิหารอิปาติเยฟไว้ล่วงหน้า เหล่าบาทหลวงที่วิหารจึงนำมิคาอิลไปซ่อนไว้ในที่ปลอดภัยกว่าเดิม ทำให้เขาปลอดภัยในที่สุด

ความเสียสละของซูซานินทำให้มิคาอิลปลอดภัย มิคาอิลได้ขึ้นครองราชย์เป็นซาร์แห่งรัสเซียในนาม ซาร์มิคาอิลที่ 1 แห่งราชวงศ์โรมานอฟ แผ่นดินรัสเซียจึงสงบราบคาบและรวมเป็นหนึ่งอีกครั้งหลังจากตกอยู่ในความวุ่นวายอยู่เป็นเวลานาน

ซาร์พระองค์ใหม่ทรงพระราชทานหมู่บ้านดอมนิโนให้เป็นทรัพย์สมบัติของบุตรเขยของซูซานินเพื่อตอบแทนความดีความชอบที่ซูซานินปกป้องพระองค์ ราชวงศ์โรมานอฟจึงเริ่มต้นตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา รัสเซียได้กลายเป็นจักรวรรดิอันยิ่งใหญ่นานกว่าสามร้อยปีจนกระทั่งล่มสลายในปี ค.ศ.1917

ในฐานะวีรบุรุษ

ในช่วงศตวรรษที่ 18-19 ซูซานินกลายเป็นฮีโร่ที่ได้รับการเชิดชู และเป็นตัวอย่างของความจงรักภักดีของชาวบ้านทั่วไปที่มีต่อซาร์แห่งรัสเซีย และอาจจะใช้เป็นการโฆษณาชวนเชื่อเพื่อต่อต้านกระแสปฏิวัติในช่วงครึ่งหลังของศตวรรษที่ 19 ด้วย

เรื่องของซูซานินยังได้กลายเป็นโอเปร่าที่มีชื่อเสียงอย่าง Zhizn’ za tsarya (A Life for the Tsar) ที่แต่งโดย มิคาอิล กลินคา (Mikhail Glinka) ในปี ค.ศ.1836 โอเปร่านี้คงแสดงอยู่ต่อมา ถึงแม้จะเข้าสู่สมัยโซเวียตแล้วก็ตาม รัฐบาลโซเวียตเปลี่ยนชื่อโอเปร่าเป็น “อีวาน ซูซานิน” เพื่อไม่ให้เป็นการเชิดชูสถาบันซาร์ ปัจจุบันโอเปร่านี้ยังคงมีแสดงอยู่ในโรงละครที่มอสโกหรือเซนต์ปีเตอร์สเปิร์ก แต่ได้เปลี่ยนกลับมาเป็นชื่อเดิมแล้วในชื่อ “A Life for the Tsar”

อย่างไรก็ตาม นักประวัติศาสตร์รัสเซียหลายคนตั้งข้อสงสัยว่า เรื่องของอีวาน ซูซานินนี้อาจจะเป็นตำนาน โดยเฉพาะเหล่านักประวัติศาสตร์ที่มีแนวคิดต่อต้านรัฐบาลซาร์ในช่วงศตวรรษที่ 19 แต่ความคิดเห็นนี้ถูกกลืนไปโดยนักประวัติศาสตร์รัสเซียคนอื่นๆ ที่เชื่อว่าเรื่องของซูซานินเป็นเรื่องจริง