ถ้าท่านได้เคยเข้าไปในวัดจีน นอกจากเราจะเห็นพระพุทธรูปแล้ว เราจะยังเห็นรูปปั้นพระโพธิสัตว์อยู่หลายองค์ แต่ละองค์อาจจะใหญ่และโดดเด่นกว่าพระพุทธรูปเสียอีก
ทั้งนี้หลังจากที่ศาสนาพุทธได้แตกออกไปเป็นเถรวาทและมหายาน นิกายมหายานได้พัฒนาแนวคิดพระโพธิสัตว์ขึ้นมา และให้ความสำคัญกับพระโพธิสัตว์ (ผู้จะตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต) ยิ่งไปกว่าความเป็นอรหันต์ดังที่ปรากฏในนิกายเถรวาทที่เป็นที่นับถือในประเทศไทย
สำหรับพระโพธิสัตว์หลักที่ชาวพุทธนิกายมหายาน (เป็นที่นับถือในจีน ญี่ปุ่น เกาหลี และเวียดนาม) นับถือมีดังต่อไปนี้
1.พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร
พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร (Avalokitesvara) หรือ ปัตมะปานี เป็นหนึ่งในพระโพธิสัตว์หลักในนิกายมหายาน พระโพธิสัตว์องค์นี้มีทั้งร่างชายและร่างหญิง ตั้งแต่โบราณชาวพุทธจีนนับถือร่างหญิงขององค์พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร และขนานนามว่า “กวนยิน” ในภาษาจีนกลาง
เนื่องจากชาวจีนที่อพยพมาในประเทศไทยมักเป็นชาวใต้ “กวนยิน” จึงเรียกเพี้ยนตามภาษาถิ่นเดิมเป็น “กวนอิม” พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรจึงกลายเป็นพระโพธิสัตว์กวนอิม หรือ เจ้าแม่กวนอิม อย่างที่ปรากฏในปัจจุบัน ชาวจีนเชื่อว่าพระโพธิสัตว์กวนอิมมีสถานที่ประทับอยู่ที่เขาผู่ถัวซาน ทำให้ตลอดทั้งปีมีผู้เดินทางไปสักการะจำนวนมาก
ตามคติมหายานแล้ว พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรเป็นตัวแทนของความเมตตาทั้งมวลของพระพุทธเจ้า ตำนานเกี่ยวกับองค์พระโพธิสัตว์มีมากมาย อาทิเช่นการที่พระโพธิสัตว์ได้จำแลงตนเป็นหญิงเพื่อที่จะช่วยเหลือหญิงสาวท้องแก่ และยังในปรากฏในวรรณกรรมเรื่องสำคัญๆ ของจีนอย่างไซอิ๋วด้วย ในฐานะผู้ช่วยเหลือพระถังซำจั๋งและคณะในยามที่มีภัย
ในหน้าประวัติศาสตร์แล้ว ความเชื่อเรื่องพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรมีมาแล้วอย่างน้อย 1,500 ปี เพราะรูปเหมือนขององค์พระโพธิสัตว์ปรากฏในถ้ำเก่าแก่อย่างถ้ำอชันตา (Ajanta Caves) ในประเทศอินเดีย ปัจจุบันความเชื่อดังกล่าวก็ยังเหนียวแน่น ชาวไทยเชื้อสายจีนมักจะไปสักการะองค์พระโพธิสัตว์ที่วัดจีนอย่าง วัดเล่งเน่ยยี่ในวันสำคัญอย่างวันตรุษจีนเป็นต้น
2. พระโพธิสัตว์มัญชุศรี
พระโพธิสัตว์มัญชุศรี (Manjushri) เป็นอีกหนึ่งพระโพธิสัตว์ที่เป็นที่นับถือมากในหมู่ชาวพุทธมหายาน และเป็นพระโพธิสัตว์องค์แรกๆ ที่ปรากฏในคติมหายานด้วย ชาวจีนเรียกพระโพธิสัตว์มัญชุศรีว่าเหวินซู และเชื่อว่าหวู่ไท่ซาน หนึ่งในเทือกเขาศักดิ์สิทธิ์ของจีน เป็นสถานที่ที่พระโพธิสัตว์มัญชุศรีประทับอยู่
องค์พระโพธิสัตว์เป็นสัญลักษณ์และตัวแทนที่แสดงถึงปัญญาที่ครอบคลุมทั้งจักรวาลของพระพุทธเจ้า องค์พระโพธิสัตว์มักจะถืออาวุธอยู่ที่มือข้างขวาเพื่อแสดงถึงสัจธรรมที่ว่า ปัญญาได้ทำลายความไม่รู้และความละเลยต่างๆ
ในนิกายมหายานได้มีพระสูตรมากมายที่กล่าวถึงคำสอน เรื่องราว และตำนานขององค์พระโพธิสัตว์มัญชุศรี ปัจจุบันพระโพธิสัตว์มัญชุศรียังเป็นที่นับถืออย่างมากในเอเชียตะวันออก
3. พระโพธิสัตว์วัชรปานี
พระโพธิสัตว์วัชรปานี (Vajrapani) เป็นอีกหนึ่งพระโพธิสัตว์ที่ปรากฏแรกๆ ในนิกายมหายาน อย่างไรก็ตามคติพุทธในยุคแรกได้กล่าวถึงวัชรปานีในฐานะผู้ปกป้องพระพุทธเจ้า และยังไม่ใช่ในฐานะพระโพธิสัตว์
ในรูปปั้นหรือพระพุทธรูปเก่าแก่ในอินเดีย เรามักจะเห็นวัชรปานียืนอยู่ข้างพระพุทธเจ้าในฐานะผู้ปกปักรักษา แต่ความเชื่อนี้ก็ได้เปลี่ยนแปลงไป วัชรปานีกลายเป็นหนึ่งในพระโพธิสัตว์และมีสายฟ้าเป็นอาวุธ (วัชรปานีแปลว่าสายฟ้าในมือ)
หลังจากนิกายมหายานปรากฏขึ้นมา พระโพธิสัตว์วัชรปานีกลายเป็นพระโพธิสัตว์ที่แสดงถึงพลังอำนาจทั้งหมดของพระพุทธเจ้า ต่อมาองค์พระโพธิสัตว์เป็นที่นับถือมากในทิเบตที่นิกายวัชรยานเฟื่องฟู แต่ที่แปลกออกไปคือ ชาวทิเบตมักจะสร้างรูปปั้นของพระโพธิสัตว์วัชรปานีในปางดุร้าย หรือมีความโกรธอยู่
ปัจจุบันพระโพธิสัตว์วัชรปานียังได้รับการนับถืออยู่มากในจีนและทิเบต ถ้าท่านได้เข้าไปในวัดทิเบตและเห็นรูปปั้นที่สีหน้าโกรธเคือง และตัวใหญ่คล้ายยักษ์ นั่นแหละครับพระโพธิสัตว์วัชรปานี
4. พระกษิติครรภโพธิสัตว์
พระกษิติครรภโพธิสัตว์ (Kṣitigarbha) เป็นพระโพธิสัตว์ที่เป็นที่นับถือมากในนิกายมหายาน โดยเฉพาะในประเทศจีนและญี่ปุ่น ชาวจีนเรียกพระกษิติครรภโพธิสัตว์ว่า ตี้จ้าง (地藏) และเชื่อว่าภูเขาจิ่วฮวา หนึ่งในภูเขาศักดิ์สิทธิ์เป็นสถานที่ประทับของพระโพธิสัตว์องค์นี้
องค์พระโพธิสัตว์เกี่ยวข้องกับภพภูมิต่างๆ โดยเฉพาะนรกภูมิ เพราะองค์พระโพธิสัตว์ตั้งปฏิญาณไว้ว่าจะไม่ตรัสรู้จนกว่านรกทั้งปวงจะปราศจากสรรพสัตว์ ทำให้บ่อยครั้งเราจะเห็นองค์พระโพธิสัตว์ที่หน้าสุสาน เพื่อที่เราจะได้สักการะก่อนที่เราจะเข้าไปด้านใน
ในช่วงแรกของนิกายมหายาน พระกษิติครรภโพธิสัตว์มักจะถูกวาดในลักษณะที่เป็นพระโพธิสัตว์ แต่เมื่อเวลาผ่านไปพระโพธิสัตว์กลับถูกวาดในรูปแบบของพระสงฆ์ทั่วไปที่มีรัศมีออกมาจากศีรษะเท่านั้น ทว่าในบางแห่งพระกษิติครรภโพธิสัตว์จะถือคทาและสวมมงกุฎด้วย
ปัจจุบันรูปปั้นและการสักการะพระกษิติครรภโพธิสัตว์ยังปรากฏให้เห็นโดยทั่วไปในวัดมหายานอย่างวัดจีนเป็นต้น
5. พระสมันตภัทรโพธิสัตว์
พระสมันตภัทรโพธิสัตว์ (Samantrabhadra) เป็นอีกหนึ่งพระโพธิสัตว์ที่มีผู้นับถืออย่างมากในนิกายมหายาน ชาวจีนเรียกพระสมันตภัทรโพธิสัตว์ว่า ผู่เสียน และเชื่อว่าเอ๋อเหมยซาน (เขาง๊อไบ้) เป็นสถานที่ประทับของพระโพธิสัตว์พระองค์นี้ ในคติจีนมักจะปรากฏพระสมันตภัทรโพธิสัตว์ทรงช้างและอยู่เคียงข้างพระพุทธเจ้าอยู่เสมอ
องค์พระโพธิสัตว์เป็นสัญลักษณ์ของการปฏิบัติภาวนาและทำสมาธิ พระสมันตภัทรโพธิสัตว์เคยกล่าวคำปฏิญาณไว้ถึง 10 ข้อ โดยข้อสุดท้ายพระสมันตภัทรโพธิสัตว์ได้กล่าวว่าจะอุทิศบุญกุศลทั้งหมดให้สรรพสัตว์ทั้งหลาย ทำให้ชาวพุทธมหายานมักจะปฏิญาณแบบเดียวกันกับองค์พระโพธิสัตว์อยู่เสมอในเวลาที่สวดมนต์หรือประกอบพิธีกรรมทางศาสนา
อย่างไรก็ตามพระสมันตภัทรโพธิสัตว์มีนามเดียวกับพระโพธิสัตว์อีกองค์หนึ่งในศาสนาพุทธนิกายตันตระที่เกี่ยวข้องกับการร่วมเพศ แต่ทว่าพระโพธิสัตว์ทั้งสองเป็นคนละองค์กันโดยสิ้นเชิง และไม่มีความเกี่ยวข้องใดๆ นอกจากชื่อเท่านั้น