ชนเชื้อสายสลาฟเป็นเชื้อชาติใช้ศิลปะทางด้านจิตรกรรมในการบรรยายเหตุการณ์ทางการเมืองได้อย่างเยี่ยมยอด แน่นอนว่าชาติที่ทำได้ดีมาก คือ รัสเซีย จิตรกรที่ผมชอบมากที่สุดในด้านนี้คือ Ilya Repin (Илья́ Ефи́мович Ре́пин)
แต่อีกชาติที่ผมยอมรับว่ามีจิตรกรที่วาดภาพแนวนี้ได้ดีมากคือ โปแลนด์
โดยส่วนมากแล้ว ภาพวาดลักษณะนี้จะเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ที่โปแลนด์ตกเป็นส่วนหนึ่งของรัสเซีย ในช่วงปี ค.ศ. 1795-1917 ช่วงนี้เป็นช่วงเวลาที่ปวดร้าวยิ่งสำหรับชาวโปล
จิตรกรชาวโปแลนด์มักวาดภาพเชิงปุคคลาธิษฐาน (Personification) เช่นเปรียบให้โปแลนด์เป็นมนุษย์ โดยเฉพาะผู้หญิง หนึ่งในภาพที่ผมชอบมากที่สุดคือ ภาพ “Polonia, 1863” ผลงานของ Jan Matejko
ภาพวาดนี้ จิตรกรได้บรรยายถึงเหตุการณ์สำคัญครั้งหนึ่งในประวัติศาสตร์โปแลนด์ นั่นก็คือการลุกฮือเพื่อต่อต้านจักรวรรดิรัสเซียในช่วงปี ค.ศ.1863-1864
การลุกฮือดังกล่าวจบลงด้วยการล้มเหลว ชาวโปลจำนวนมากที่เข้าร่วมการลุกฮือถูกจับกุม ต่อมารัฐบาลรัสเซียริดรอนสิทธิเสรีภาพของชาวโปลหนักขึ้น ดินแดนโปแลนด์ถูกผนวกเข้าอย่างเป็นทางการเข้ากับรัสเซียในชื่อ Privislinsky Krai หรือดินแดนวิสตูลา (Vistula Land) รัฐธรรมนูญและกฎหมายของโปแลนด์ถูกยกเลิก มันถูกแทนที่ด้วยกฎหมายรัสเซีย
ถ้าดูเผินๆ แล้วภาพวาดนี้เป็นภาพที่แสดงถึงการจับกุมนักโทษชาวโปลเพื่อส่งตัวไปรับโทษที่ไซบีเรียหลังการการลุกฮือล้มเหลว
แต่จิตรกรชั้นยอดอย่าง Jan Matejko ได้สอดแทรกสตอรี่ไว้มากกว่านั้น
ลองสังเกตดู ตรงกลางของภาพจะมีผู้หญิงอยู่สองคนอยู่ คนหนึ่งใส่ชุดดำ อีกคนหนึ่งใส่ชุดขาว พวกเธอกำลังจะถูกล่ามโซ่โดยทหารที่ยืนอยู่
ผู้หญิงใส่ชุดสีดำชื่อ “โปโลเนีย” เธอเป็นสัญลักษณ์เชิงปุคคลาธิษฐานของดินแดน “โปแลนด์” ส่วนผู้หญิงใส่ชุดสีขาว ผมบลอนด์เป็นสัญลักษณ์ของดินแดน “ลิทัวเนีย” ส่วนทหารที่อยู่รายรอบพวกเธอทั้งสองแน่นอนว่าคือ ทหารรัสเซีย
ถ้ามองลึกไปอีก พวกเธอสองคนหันหน้าไปคนละทาง นั่นแสดงถึงการแยกออกจากกันของดินแดนที่เคยเป็นหนึ่งเดียวในสมัยของอาณาจักรโปลิช-ลิทัวเนีย
ภาพนี้จึงเป็นผลงานชิ้นเอกที่แสดงให้เห็นถึงความโศกเศร้าและการสิ้นอิสรภาพของชาวโปลได้อย่างดีเยี่ยม
อีกชิ้นงานที่น่าสนใจมากๆ คือ ภาพชื่อ Polonia ที่วาดโดย Ary Scheffer ภาพนี้อุปมาถึงเหตุการณ์การลุกฮือต่อต้านจักรวรรดิรัสเซียในปี ค.ศ.1831 ซึ่งลงเอยด้วยความล้มเหลวเช่นเดียวกัน
ภาพนี้ดูเผินๆ คือเป็นภาพของทหารม้านายหนึ่งกำลังเหยียบลงไปร่างของสตรีผู้หนึ่ง โดยมีนกตัวหนึ่งที่นอนสิ้นสภาพอยู่ใต้ร่างของเธอ
หากแต่ว่าจริงๆ แล้วภาพนี้มีความซับซ้อนกว่านั้น
ทหารม้านายนี้ดูจากเครื่องแต่งกายแล้วคือ ทหารม้าคอสแซก ทหารม้าฝีมือเยี่ยมในกองทัพรัสเซีย จักรวรรดิรัสเซียใช้ทหารม้าเหล่านี้ในการทำสงครามหรือรักษาความสงบทั่วไป แน่นอนว่ารวมไปถึงการปราบกบฏด้วย ดังนั้นเขาจึงเป็นสัญลักษณ์แทนรัสเซีย
ส่วนผู้หญิงที่กำลังล้มตัวนอนอยู่ใต้ม้าศึกตัวนั้น แน่นอนว่าหมายถึง ชาวโปลทั้งหลาย ส่วนเหยี่ยวสีขาวที่นอนพังพาบก็คือ สัญลักษณ์ของอาณาจักรโปลิช-ลิทัวเนียที่มีมาแต่เดิมนั่นเอง
ทหารม้าที่กำลังเหยียบลงไปที่สตรีและเหยี่ยวผู้นั้นจึงเป็นการอุปมาได้กับ การที่การลุกฮือถูกจักรวรรดิรัสเซียปราบปรามจนราบคาบ บรรยากาศภายในรูปยังดูทึมๆ มืดๆ แสดงถึงความผิดหวัง ความเจ็บปวด และความโศกเศร้าแห่งความพ่ายแพ้
นอกจากนี้ยังมีผลงานชั้นเยี่ยมอื่นๆ ที่น่าสนใจอีกมาก ผมจะนำมาให้ท่านดูในโอกาสถัดไป